Беловишка река

Беловишка река е шарпланинска река која извира под врвот Пирибег, тече низ тетовското село Беловиште и заврзува во Вардар. Позната е по своите водопади кои се едни од најголемите на Балканот.

Најголемиот водопад се вика Беловишка Скала и се наоѓа на месноста Долна Цкала. Има пад од 43 m. До него се стасува со големи напори, по околу 4 часа пешачење по тешко пристапен предел. Овој водопад, иако е поблизок до селото отколку Горна Цкала, до која треба да се изодат 2 часа, сепак е пооддалечен поради многубројните кривулести патеки низ карпите и шумите. Трите извори на Беловишка Река, која никогаш не пресушува во текот на годината, со сета сила на големата водна маса кај Долна Цкала паѓаат од височина од околу 40 метри врз каменлива подлога. Низ самиот тек на оваа река, по должината на кој се наоѓаат водопадите, водата е принудена да минува 100-тина метри долго корито камен и карпи, формирајќи удолу повеќе витли.

Река Радика

Радика извира на 2200 метри надморска височина под Враца. Од изворот до утоката во Дебарското Езеро е долга 67 км. На овој пат таа прима четири притоки и тоа: Рибница, Мавровска река, Жировничка река, и Мала река.Радика има чиста, бистра и студена вода со изглед на темнозелена боја што е последица од калциум карбонатот во неа.

Долината на Радика е една од најатрактивните и најживописните кањонски долини. Кањонот е стар неколку милјони години пробивајќи се меѓу планинските страни на Бистра и Стогово на Исток и Кораб и Дешат на запад.

Радика е единствена река Бифуркација во Македонија, која дава вода на два слива Јадрански и Егејски слив. Со канали дел од водите на Радика се носат во Мавровското Езеро и го полнат со вода, а од тука со подземни тунели во Вардар. Тука е изградена ХЦ "Врбен".

Куриозитет на долината на Радика претставува народната оригинална архитектура на селските куќи во Битуше, Јанче, Гари, Лазарополе и др. Околината на Радика изобилува со богат растителен и животински свет. Од дивечот има срни, диви свињи, дивокози, мечки, рисови, волци, лисици и др.

Покрај риболовот на пастрмки, постојат можности за лов на крупен дивеч. Непосредно над брегот при утоката на Радика во Дебарското Езеро се наоѓа бањата Косоврасти, познато лекувалиште за ревматски заболувања. Топлите 48 С сулфурни и радиоактивни води уште повеќе ја зголемуваат привлечноста кон Радика.

Река Пена

Пена или Тетовска Река е најголемата Шарпланинска река после Вардар во Полошката Котлина. Таа е и воедно најголема вардарска притока од шарпланинските реки.

Извориштето на реката започнува кај месноста Чабриолица и Борислоица, високо на Шар планина, на некаде околу 2.500 метри надморска висина. најпрвин течат две рекички, кои се соединуваат кај селата Вешала и Бозовце^[1]..

Поминувајќи низ самиот центар на Тетово, таа се спушта во полошкото поле, и кај селото Сараќино се влева во Вардар.

Извориштата на реката се на околу 2.500 метри надморска висина и со висинка разлика од околу 1.914 m. Реката е долга 29,7 km. Таа во своето корито прима 12 други реки, од кои најпознати се Караниколска Река, Пржина, Вејчка, Лешничка, Бродечка и други^[2].

Пена има големе значење за Градот Тетово и како симбол, а и како објект од голем економски потенцијал. Од туристичка гледна точка, реката со својот див планонски тек и прекрасни водопади, мами голем број на туристи. Од економски аспект реката е важна, бидејќи на неа се наоѓаат 4 мали хидроцентрали, од кои едната е прва хидроцентрала во Македонија.

Во 1979 година, после поројните дождови реката има надојдено и поплавено голем дел од Тетово, при што нанела големи штети^[3].

Брегалница

Брегалница вo горниот тек

Брегалница е река во источниот дел на Република Македонија. Вкупната должина и е 225 км., а површината на нејзиниот слив изнесува 4307 км². Поголеми притоки се: од десната страна - Злетовска, Кочанска и Оризарска Река, а од левата страна - Осојница и Зрновска Река.

По нејзиното течение изградени се две вештачки акумулации: Ратево (кај Берово) и Калиманци (кај Македонска Каменица) длабока 80 м, долга 14 км, широка 0,3 км, која акумулира 127 милиони м³ вода.

Црна Река

Црна Река е најголема десна притока на Вардар. Нејзината должина изнесува 207 км.

Извира од изворот Црна Дупка во близина на селото Железнец на надморска височина од 760м. Од изворот до селото Бучин, Црна Река тече низ Демирхисарско, а оттука до селото Скочивир низ нашата најголема котлина Пелагонија. Низ Пелагонија таа има правец на течење север-југ, а од атарот на селото Брод прави лак и свртува кон исток и североисток. Од селото Скочивир таа влегува во Скочивирската Клисура, најдолга клисура во Македонија, долга 104м, како и во највисоката област Мариово. Низ Мариово Црна Река има карактер на планинска река, бидејќи е брза, со тесно корито, со високи страни со изглед на кањон. Навлегувајќи во атарот на селото Галиште, Црна Река започнува да се заезерува во должина од 30 км, бидејќи пред излезот од клисурата е подигната брана висока 105м. Така Црна Река го полни Тиквешкото езеро. Водите од Црна Река се користат за наводнување и за добивање на електрична енергија. Од браната во близина на селото Возарци, па до утоката во Вардар кај античкиот локалитет Стоби, Црна река има особини на рамничарска река.

Поголеми притоки на Црна Река се: Драгор, Јелашка Река, Белашица, Блато и др.

Црна Река располага со мошне значајна хидроенергетска моќ, особено во Скочивирската Клисура. Меѓутоа целокупната нејзина моќност не е потполно искористлива па затоа се прават планови за што поефикасно искористување.

Пелистерски очи

Пелистерските Очи се глечерски езера на Пелистер. Тие се две на број и се нарекуваат уште и Големо и Мало Езеро. Големото Езеро се наоѓа на надморска височина од 2218 m долго е 233 m, а широко 162 m. Малото Езеро се наоѓа на надморска височина од 2180 m долго е 79 m а широко 162 m. Големото е длабоко 14,5 m а малото 2,6 m. Кај Големо Езеро има планинарски дом со капацитет од 50-100 легла и прекрасни терени за планинарење, алпинизам и спортување.
Пелистерските очи се на 321 место за изборот
на ново 7мо светско чудо за ова можете повеќе да
дознаете на http://www.new7wonders.com/nature/en/nominees/europe/c/PelistersEyes/
Текстот е превземен од

Од Википедија, слободна енциклопедија

Црн Дрим

Црн Дрим истекува од Охридското езеро на 695 метри надморска височина, и ја напушта Македонија во близина на градот Дебар на 476 метри надморска височина. На македонска територија Црн Дрим е 56 километри долг. Но реката има вообичаен тек само нешто помалку од една половина од таа должина и тоа од Струга па се до селото Ташмаруништа. Напуштајќи го селото на север реката влегува во клисура и веднаш по неа формира езеро благодарение на брана висока 82 метри лоцирана 10 км на север на другата страна на езерото. Браната ја формира акумулацијата Глобочица создадена од водите на Црн Дрим.

Веднаш после хидроелектричната централа Глобочица, водите на Црн Дрим создаваат уште едно езеро со помош на брана висока 102 м во близина на градот Дебар. Ова езеро е најбогато со вода вештачко езеро во Македонија. Езерото акумулира 520 милиони кубни метри вода. Од езерото со помош на тунели водата се спроведува во хидроелектричната централа Шпиље. Во водите на Црн Дрим живеат најразлични видови на риби, како на пример крапот, кленот, јагулата, мрената, и други. Во овој момент водните капацитети на реката се искористени до максимум и таа претставува важен хидроенергетски потенцијал за Република Македонија. Двете хидроелектрични централи на Дрим произведуваат 580 киловатчасови електрична енергија годишно.

Во северниот дел на Албанија во близина на градот Кукс Црн Дрим повторно заезерува заедно со реката Бел Дрим. По утоката на Бел Дрим во Црн Дрим, реката тече се до вливот во Јадранското Море под едно име - Дрим.

Црн Дрим пред влевањето во Охридското Езеро

Реката Црн Дрим со својата клисура и двете вештачки езера станува се поинтересно место за рекреација не само за спортските риболовци туку и за сите оние кои сакаат да уживаат во нејзината убавина.

Хидрографија на Република Македонија

Од Википедија, слободна енциклопедија

Околу 2% од територијата на Македонија се под водена површина. Има околу 35 реки и 53 природни и вештачки езера. Според количините на водени ресурси Македонија спаѓа во подрачје со задоволителни водни ресурси, но со доста голема нивна нерамномерна распределба. Реките припаѓаат на 6 сливни подрачја: на реката Вардар 20.535км2, на реката Црн Дрим 3.350км2, на реката Струмица 1.535км2, на Дојранското Езеро 120км2, на реката Лебничка 129км2 и на реката Биначка Морава 44км2.

За екологијата доста значајно е префрлањето на води од еден во друг слив. Досега вакво префрлање има од сливот на река Радика во сливот на река Вардар (преку Мавровските ХЕЦ) и од сливот на река Брегалница во сливот на река Струмица (од акумулацијата Мантово). За иднина се планираат и други префрлања како на пример: од сливот на река Вардар во сливот на река Треска, од сливот на река Пчиња во Овчо поле и други).

Пелагониска Котлина

Од Википедија, слободна енциклопедија

Пелагонија е најголемата котлина во Македонија, која самата по себе формира и посебна релјефна целина во рамките на родопската група на релјеф. Сместена е во југо-западниот дел на Република Македонија, опфаќа површина од околу 2000 км² и нејзиниот правец на протегање е меридијански (север - југ) и продолжува кон Грција.Пелагонија всушност го претставува централниот западен дел на етничка Македонија. Таа денес се протега во две држави: Македонија и Грција. Се состои од Битолското и Прилепското поле во басенот на Црна Река и нејзините притоки во Македонија и Леринското поле во Грција. Котлината е опкружена со планините Баба, Бушова планина од запад, Даутица и Бабуна од север, Селечка планина и Ниџе од исток, додека на југ и југо-запад е оградена со падините на Нередска Планина. Во минатото во времето на терциерот Пелагонија била заезерена поради што денес (особено во Битолското Поле) е голема застапеноста на хумусна и алувијална почва. Просечната надморска височина се движи од 710 до 615 метри во Прилепското поле и од 610 до 540 метри во Битолското поле.

Манаки

Браќата Милтон и Јанаки Манаки

Пионерите на македонскиот филм, Јанаки (1878 – 1954) и Милтон (1880 – 1964) Манаки, се родени во малото влашко село Авдела. И покрај различните карактери и темперамент, тие работат заедно надополнувајќи се еден со друг во една хармонична целина. Нивната прва професионална љубов е фотографијата. Во 1898, Јанаки отвора фотографско студио во Јанина, каде работи како учител по калиграфија и цртање во средното трговско училиште. Истата таа година, Милтон Макани му се придружува на својот брат и во неговото студио започнува да го изучува фотографскиот занает. Неговиот љубопитен дух и посветеноста придонесуваат Милтон за многу кратко време да стане мајстор по фотографија.

Во 1904, браќата Манаки одлучуваат да се преселат во градот Битола. Во тој период, Битола е значаен политички, економски и културен центар на Балканот. Таму, една година подоцна, тие го отвораат познатото фотографско aтеље. Уште една значајна година за браќата е 1906, кога на покана на Кралот Карол I земаат учество на големата светска изложба на фотографија во Синаја, Романија. Со својата збирка на фотографии освојуваат Златен медал и како резултат на тоа стануваат кралски фотографи на неговото височество Карол I. Подоцна, во 1911 година, се лични фотографи на турскиот Султан, а во 1929 – на југословенскиот крал Александар Караѓорѓевиќ. Искуството со фотографскиот апарат е извонредна визуелна подготовка и им дава солидна основа за работање со филмската камера. Периодот на преминување од 19 во 20 век е време на Илинденското востание и Крушевската Република, Балканските војни и Првата Светска Војна, време на расцутот на Битола која тогаш прерасна во конзуларно - воен центар на балканското крило на Отоманската империја, со претставници на европските сили и балканските земји, а тука била стационирана и Третата Турска Армија составена од 30000 војници. Во то време, Битола има Воена Академија, како и други училишта, потоа банки и печатници, претставува трговски центар, под влијание на Европската мода, со богати семјства но, исто така и со сиромаштија на периферијата. На кратко, Битола е еден интересен и привлечен животен конгломерат што неодоливо ја привлекува љубопитноста на браќата Манаки, кои интензивно работат со својата фотографска камера.

Според сеќавањата на Милтон Манаки, во 1905 година, неговиот постар брат Јанаки пропатувал низ метрополите на неколку европски земји. Во Лондон ја купил филмската камера Биоскоп на Чарлс Трејд Компани, со сериски број 300. Со оваа камера, позната како Камера 300, браќата ја овековечуваат својата 114 - годишна баба Деспина како преде со други жени од семејството и соседството(1905). Тоа се првите подвижни слики створени од браќата Манаки, што го означуваат почеток на македонската кинематографија. Милтон и Јанаки го снимаат својот прв филм само 10 години после браќата Лимјер. Од балконот на нивната семејна куќа на Широк Сокак во Битола, Милтон и Јанаки снимаат бројни документарни филмови што сведочат за сите аспекти на животот во тоа време во градот под падините на планината Пелистер.

Покрај фото студиото и снимањето со Камерата 300, браќата Манаки исто така организираат прокции на филмови. Во 1921, го прикажуваат првиот филм во нивното ново кино „Манаки“, под отворено небо на Широк Сокак. Отвореното кино беше привремено решение што не ги задоволуваше браќата. Подоцна, тие градат затворено кино, во кое првата проекција се одржува на 1 декември 1923 година. Ова кино доживува различни успеси, со различни сопственици се до 1939, кога изгорува до темел.

Браќата, во нивните филмски дела се стремат кон издигнување на секојдневниот живот на ниво на уметничко дело. Со нивната камера, тие се во постојана потрага по атракции и невообичаени настани. На почетокот, инспирирани се од домашните етнографски случувања (“Прослава на Свети Кирил и Методиј на Широк Сокак во Битола”, “Верски празник Задушница”, “Градска свадба во Битола”…), a подоцна, се осврнуваат на големи историски и ексклузивни настани (“Турскиот Султан Мехмед V Решад во посета на Солун и Битола”, “Паради во Битола на Турската артилерија, пешадија и коњаница по повод Хуриетот и Младотурската револуција”, “Репресалии од Турскиот аскер врз македонското население”…). Она што е карактеристично за браќата Манаки е фактографскиот однос кон реалноста, извонредна селекција на најзначајните елементи на историската стварност, извонредното чувство за композиција на кадарот, со негова континуирана динамика, креативниот избор на агли на снимање итн. Евидентна е нивната перманентна окупираност со снимање на масовни сцени, сцени на екстремно долги процесии, паради и спектакли, масовни психози и возбуди.

Кратко пред својата смрт, Милтон ги предава сите негови фотографии и документи на Државниот Архив на Македонија. Благодарение на овој чекор, зачувани се особено значејни дела на браќата Манаки. Денес, во Архивот на Битола се чуваат 17857 фотографии, од кои 10952 се оригинали изработени од браќата, а останатите се изработени од зачуваните негативи. Преку 2000 метри снимен филмски материјал, развиен и копиран за прв пат во 1950 година и пренесен на 35мм копија во лабароторија во Будимпешта во 1955, сега се чува во Кинотеката на Македонија во Скопје.

Браќата Манаки оставаат големо богатство од фотографии и филмски дела што имаат голема историска документарна вредност, раскошно сведоштво за Македонија во периодот кога Милтон и Јанаки живееа и твореа.

Филмски Фестивал „Браќа Манаки“

Интернационалниот Фестивал на Филмска Камера “Браќа Манаки” кој се одржува секоја година во Битола, е најстариот од неколкуте фестивали во светот кои се посветени на креативниот дел на кинематограферот како клучна фигура во уметничкиот развој на филмот.

Во 1979 година, македонските филмски професионалци организираа “Манакиеви средби” во чест на првите сниматели на Балканот – браќата Милтон и Јанаки Манаки, како обид за размена на мислања меѓу југословенските филмски и телевизиски сниматели за значењето на филмската камера во создавањето на едно филмско дело, за творечкиот чин на човекот зад камерата, за техничките и технолошките новини во снимателскиот процес...Успешниот исход од оваа манифестација, прва од ваков карактер во поранешна Југославија, даде надеж дека таа ќе прерасне во традиција.

Со текот на годините, ова филмско збиднување се менуваше и растеше, за да стане она што денес е – филмски фестивал посветен на кинематограферите. Во 1983, Фестивалот се здоби со компетитивен карактер, со свое жири што тогаш доделуваше награда Златна плакета Милтон Манаки за најдобра камера во компетицијата на кратки и долгометражни филмови. Десет години подоцна, во 1993, Фестивалот излезе од границите на поранешна Југославија и стана интернационален. Истата таа година, фестивалската награда го промени својот изглед и стана “Камера 300” статуетка. Од тогаш, Интернационалниот Фестивал на Филмска Камера Браќа Манаки, секоја година доделува Златна, Сребрена и Бронзена Камера 300.

Овој уникатен професионален филмски настан во Република Македонија се разви во еден специфичен филмски фестивал со светско реноме. Во Битола, се поевидентно е присуството на голем број странски кинематографери, актери, режисери, продуценти, критичари, публицисти и останати филмски професионалци од целокупниот филмски свет.

Во изминатите 26 години, многу синеасти и љубители на филмската уметност беа инволвирани во организирањето на овој фестивал и дадоа свој придонес за неговиот континуитет. До сега, Фестивалот претрпе одредени промени и се соочи со многу препреки но, остана конзистентен на својата цел – да ја слави филмската уметност и делото на кинематограферот како примарна креативна сила.

Македонски вез

Од Википедија, слободна енциклопедија

Еволуција на Македонскиот народен вез

Пренесувајќи се континуирано од поколение на поколение, согласно со битот и вербата на македонскиот народ во продолжување на традициите, највисокиот дострел во својот развој накедонската везбена уметност го дотигнала во 19 век. Оваа уметност, чии корења лежат уште на прасловенската почва, секако во себе вклопила траги и наслојувања од разни изминати епохи и култури. Нејзиниот сложен еволутивен процес почнал да се одвива ообено по доселувањето на Словените на Балканот, преку приспособување со сродните старобалкански културни елементи. За натамошниот развој и формирање на македонската везбена уметност посебно значење имал византикаата култура, за што придонело и непоредното соседство на Македонија о византиската цивилизација. Вековното турско влијание, не е одразило битно во развојот на македонското везбно творештво понатаму, макар што е евидентни некои елементи и од исламската уметност, особено во одно на колоритните промени и инфилтрирањето наа нови мотиви. Но, и покрај разните историски фактори, формирањето на македонското везбено творештво во една издиференцирана ннародна уметност секако се должи најмногу на колективните уметнички потенцијаали на средината во која се создавало и егзистирало. А во тој поглед македонскиот наароден вез јазно сведочи за творечката оригиналнот на неговиот создавач - македонската жена.

Носители на Везбеното творештво

Носители на везбеното творештво во Македонија исклучиво биле народните носии, посебно селските, кои се задржале во својата комплетна животна функција се до првите децении на овој век. Везот преставувал карактеристичен традиционален украс, особено на женките носии, а од нив најмногу е везеле кошулите и покривалата за на глаава. Женката кошула, о воите скромни кројни елементи на туниковидна облека, типична за цела Македонија, задржала траги на прастари форми, кои ј доведувааат во непоредна врска со старобалканската орнаментирана туника, употребувана на Балканот уште пред доаѓањето на словените, а која не му била туѓа ни на ловенкиот вет. Задржувајќи се на првобитните стадиуми во развојот на оваа објека што се однесува до нејзиниот облик, македонските кошули ја развиле понатаму нејзината декорација, во која е одразил и раскошниот стил на византискиот текстил.

Меѓу разните женки везени покривала за на глава посебно место им припаѓа на невестинските сокаи и убруси, а тие не само што се истакнуваат како врвни естетки вредности на македонската везбена уметност, туку имаат и историско значење како најстари македонски везбени изработки, досега, во кои е конзервирана голема архаичност. Нивната очигледна сличност по форма, техника, орнаментација и функција, со соодветни делови од носиите на некои народи од Поволжјето, не можела да никне случајно и секако потврдува многу дамнешни културно-историски врски.

Изработка на везовите

Македонските везови се работени редовно со домашни волнени конци, што го овозможувало и некогашното развиено македонко овчарство. За везење на празнични и неветинки носии се употребувала и домашна свила, а речиси насекаде, за нив се користела и срма. Посебно карактеристичен бил домашниот традиционален начин на приготвување волнени конци за везење, кои е сукале и удвојувале само о раце, без никакви технички помагала, што преставуваат еден од најпрвобитните степени на предење текстилни влакна.

Карактеритично речиси за сите македонски везови е нивната изведба со броење на жиците од платното и најчесто од опачната страна, што овозможува полесно броење, но кое бара и развиена техничка вештина. Во поглед на техничката изведба, за македонските везови најтипична е гобленската техника - полнеж, која о воите варијанти достигнала виоко техничко ниво. Одделни техники во везот - релјефните, ажурните, крвчињата - се ограничени само на некои области. Везењето со прави ободи - сокаечко, трупа - најмногу се застапени на женските покривала за на главаа, кои, поради мошне ложената техничка изведба, често ги изработувале само поединечни везилки.

Бои на везовите

Македонските везови се најчесто полихромни, но познавањето на повеќе тонски градации од исти бои, е осем ограничена појава. Поретко се застапени бихроматски везови, додека монохромните се карактеристика само на некои региони.

Во колоритот на македонските полихромни везови, доминира црвената боја во нејзиниот широк тонски регистаар, но тоа е во зависност од регионот и од хронологијатаа на нејзината употреба. Меѓутоа, присутна е паралелната примена на две нијанси на црвената боја, било како алтернација или како фон и орнамент. Друга доминантна боја е црната, а во својство на секундарни бои е затапена модрата, зелената и жолтаата, поретко и белата. Притоа, колоритните односи во македонскиот народен вез се трого определени, боите се комбинираниво согласност о закономерни ритмички принципи, кои откриваат еден беспогрешен вкус кај селската жена, која и не ги познавала законите на хармонијата.

Орнаментика

Општа одлика на македонскиот народен вез е строго геометриската орнаментика. Геометриските мотиви се застапени во нивниот најширок обем - од наједноставни прави и цик-цак линии до сложени геометрики облици. Чето и не е јано што преставуваат одделни орнаментални мотиви, кои во процесот на нивното пренесување од генерација на генерација, од место на место, се повеќе е модифицирале и губеле од своето првобитно значење, оформувајќи се во апстрактни геометризирани орнаменти.

Македонката везилка опфатила и флорални мотиви, но интерпретирани со геометризам карактеристичен за некзините везови. Најчеста е појавата на цветни мотиви, но и тие преставуваат стилизирани облици на цветови воопшто, о или без лисја, а не на определени видови цвеќиња. Но, и покрај трансформацијата на природните норми, во македонските везови се приутни и определени цветни стилизации, најчесто на лалето и каранфилот.

Шематизирани зооморфни и антропоморфни мотиви е најретка појава во македонскиот народен вез, кои во најголем број случаи означуваат преттави на поединечни животински или човечки белези. За ова веројатно придонеле и забраните на исламот за преттавување на човечки и декоративни ликови во декоративната уметнот, а Македонија најдолго од сите балкански народи останала под роптвото на Турците.

Секој предел во Македонија ја одржувал, низ поколенија, својата традиционална определеносст за орнамент, техника или колорит, наследени уште од дамнешни времиња. Овие пецифичности, особено во западниот дел на Македонија имаат потекло уште од прасловенскиот период. Големите миграциони движења во Македонија во последниве два века, придонеле за едно везбено шаренило на територијата на Македонија. Но, и покрај тоа, секој предел ги задржал своите специфични везбени особености, приспособувајќи го новите влијанија на старите ликовно-естетски карактеристики и традиционални норми.

Везот на женската носија од Кумановско, по војот ликовен третман и карактеритична чисто геометриска орнаментика, оздадена од аглести форми со исспрекршени и назабени контури, е единтвен во Македонија. Оргинално и архитектонично конструираните орнаменти, во пртежно црвен тоналитет, остро се оцртуваат на црниот фон, а техничката изведба со бодови во спротивни правци - што е инаку атипично за македонскиот вез - ја надополнуваат везбената декорација и со ефекти на светло-сенка.

Женските кошули од Скопска Црна Гора се карактеризираат со импозантна црна релјефна орнаментика, која по тил и фактура доследна поредба наоѓа во тектилната декорација на богато орнаментираните коптки туники од ранохристијанско време. Орнаментите најчесто е истакнуваат преку виртуозната игра на везбените техники или о дискретна примена на темномодри комбинации. Црниот релјефен вез од дебели конци е застапен и на женската носија од Долни Полог, но нејзината пецифичност е изобилната примена на бела срма и тенки метални ленти, што и даваат на оваа орнаментика блесок и посебна убавина.

Спротивно на смирениот црн колорит во везот на Скопска Црна Гора, женската носија од Скопска Блатија се одликува со разнобојна и разиграна орнаментика, која и по орнамент и по техничка изведба се разликува од претходните. За основа на орнаментите служи само белото платно, а везот изобилува со разни геометриски мотиви, но и со цветни тилизации, дури и митолошки преткави, најчесто аждери.

Живописните и познати мијачки ноии ги карактеризира и нивниот оргинален вез со линеарно-геометрики мотиви во интензивна црвена боја, а неговата специфичност е ажурната техника, но од друг вид, користеле и везилките од Дебар за украување на својата стара носија.

Ситната и префинета релјефна орнаментика, како и извонредно оригиналната орнаментална композиција, им даваат карактеристичен печат на везените кошули од Дебарски и Струшки Дримкол, од Струшко и Охридско поле. А сите заедно преставуваат вистинска орнаментална цветна градина, зошто тука цветните стилизации достигнале најширока примена и најреална интерпретација на природните форми. Со посебни естетски и технички квалитети се истакнуваат струшките и охридските сокаи за на глава, везени со вила или волна, во чија орнаментика доминираат геометриските мотиви.

Најтипичните претставници на гобленската техника се везените носии од Прилепско-битолската Котлина и од Мариово, кои импресионираат со богаството на мотиви и доминантната пламено-црвена боја.. Традиционалниот вез на женските кошули од овие подрачја зачувал една монументална стилска композиција, а од неа како да одблеснува сјајот на византискиот текстил. Најчесто се извезени во соодветни бои не само мотивите, туку и самиот фон, така што везот има ефект на ткаенина. А прилепските и битолските сокаи се вбројуваат меќу најубавите во Македонија.

Во женските носии од Кичевијата и Порече доминираат геометриските мотиви во раскошни комбинации, а по орнаменталниот карактер и мелите колористични решенија на одделни примероци, овие везови е доближуваат и до најсовремените ликовни настојувања. Но, творечките димензии на жената најмаркантно се превентирани на убрусите за на глава, кои, заедно со македонските сокаи, претавуваат вистински ремек дела на македонската везбена уметност.

Во областа Река меѓу Лерин и Костур, женските носии е украени со вез, кој ги наоѓа своите аналогии во носијата на најблиските битолски села, но кој е одликува со некои специфики во стилот, додека везбените мотиви од Леринско Поле се реализирани исклучително во техниката крвчиња, што е редок феномен.

Сите овие регионални видови во македонското везбено творештво, создавани со векови од многубројни анонимни мајтори на уметничкото изразување во везот, откриваат една развиена творечка фантазија, една беспрекорна мисла за игра на бои и форми и техничка изведба изградена до совршенство.

Крушево, Македонија

Крушево

Од Википедија, слободна енциклопедија

Крушево е град во западниот дел на Република Македонија. Тој е градот на некогашната Крушевска република. Над градот се наоѓа познатиот споменик Македониум. Во опширниот пописен дефтер Н0 4 од 1467/68 година, објавен од Архивот на Македонија, се наоѓа најстариот помен за Крушево, кога нему, како мезра, му било дадено на спахијата Хусеин-бег, заедно со Прилеп и со други 31 село. Сепак, градот го добил неговата денешна форма со доаѓањето на Власите од Москополе и Мијаците од околината, во текот на 18-тиот век. Заедно со Власите во Крушево дошле и поголем број православни Албанци, кои во текот на историјата се повлашиле. Во градот, покрај македонскиот, официјални се и влашкиот јазик (согласно новата одлука на Советот на Град Крушево од 30.05.2006 година) и албанскиот јазик.

Поради специфичната морфопластика, Крушево се смета за типично планинско гратче, кое има просечна надморска височина од 1250 метри, па затоа се смета за највисокото гратче на Балканскиот Полуостров.

Културата на Крушево

За културната историја на Крушево, од неговото создавање до шеесеттите години на 19 век, нема многу изворни податоци, барем засега.

Но, во првата половина од осумнаесеттиот век, според еден документ, во Крушево почнува еден процес на значително заживување на културен план. Кон крајот на 18-ти и во почетокот на 19-ти век, под насилствата на Турците во Јужна Албанија и арнаутските зулуми во Западна Македонија, настапува миграција на христијанскиот свет во Крушево, Битола и населбите во нивната околина. Се населуваат семејства на Власи од околината на Корча (градовите Москополе, Никулица, Шиписка, Грабова во првите налет, а подоцна и од планината Грамос и Пинд) и на Мијаци од селата на Мала Река. Меѓу населениците спаѓаат трговци, занаетчии, градители, зографи итн. Со време Крушево економски зајакнува, развива трговски врски со поразвиените центри на Балканскиот Полуостров и Средна Европа. Се создаваат услови за организирање урбан живот, засилена градежна и уметничка дејност. Во градот имало и централно егзархиско училиште коешто било главен културно-образовен центар за Крушево и околината.^{[се бара извор]}

Крушевските градители, зографи и резбари стануваат познати имиња и во други краишта на Македонија, како и во соседните земји. Меѓу најстарите сакрални објекти, што биле изградени во Крушево, се смета црквата “Свети Никола” (1832), опожарена за време на Илинденското востание од 1903 година. Оваа главна црква е позната по прочуениот иконостас, работен од тајфата на Петре Филипович - Гарката, родум од с. Гари и неговиот помошник и зет Димитар Станишев, роден во Крушево. Двајцата резбари работат заедно скоро три децении.

По смртта на Петре Филипович - Гарката во Крушево (1854), Димитар Станишев формира своја тајфа, работејќи во Македонија, Бугарија и Србија. Умира на шеесетгодишна возраст (1866) во Крушево, а неговото дело го продолжува неговиот брат Антон Станишев.

Во непосредна околина на Крушево, на месноста Трстеник е подигната манастирската црква “Свети Спас”. Според една зачувана плоча, тоа станало за време на игуменот Глигорије во 1836 година. Во самиот град се подигнати три цркви. Тие се дело на домашни мајстори со прилично големи димензии. Црквата “Успение на света Богородица”, во Мијачката Маала, е од 1867 година, како и црквата “Света Троица”.

Во центарот на градот Крушево, во 1904/1905 година, е обновена од основа старата црква “Свети Никола” (1832 г.), но во знатно помали димензии. Само многу мал дел од опожарената црква “Свети Никола” денеска има во музејот на Илинденското востание и Крушевската Република и е зачуван цифеблатот (бројникот) на тогашната црква, чии камбани, како што се сеќаваа старите крушевчани, при опожарувањето и паѓањето се чуле, наводно до Прилеп.

И зографството било во подем во тие години. Според изборни податоци, зачувани пред сè на иконите во црквите, се спомнуваат имињата на повеќемина зографи, дојденци, или на оние од Крушево. Меѓу нив имаме истакнати личности со реноме на извонредни мајстори, чие сликарско дело оставиле трајни уметнички белези во средината каде што создавале. Таков пример се две зографски семејства - Зиси и Атанасови. Посебно Михаил и неговите синови Димитри и Никола (Лаќа).

Зографот Димитрие на едно место хроничарот забележал “..искусен во својот занает што во турска земја не може да биде друг…”.

Во областа на копаничарството, фрескосликарството и на традиционалното градителство, со специфичната крушевска куќа, има плејада поединци и дваесетина тајфи што крстареле и твореле не само на овие простори, но и подалеку по Балканот. Од архитектурата Крушево особено го трогнало познатиот француски архитект Ле Корбизје.

Радува податокот дека во оваа област како да се наѕираат и следбеници на истакнатите културни дејци од овој крај. Покрај неколкуте музеи, споменици, спомен-одбележја од подалечното минато, посебно од Илинденскиот период и навака, како: Музејот на Илинденското востание и Крушевската Република (отворен 1953 г.), Галеријата на основоположникот на современата македонска ликовна уметност, крушевчанецот Никола Мартиноски (1968 год.); Споменикот на националноослободителната борба и Илинденското востание (1974 г.), Споменикот на Мечкин Камен на авторот Димо Тодоровски (1983 г.), Музејот на НОВ (1989 г.). Покрај овие, тука може да се вбројат: споменикот на Никола Карев, на Питу Гули, бистата на Веле Марков, споменикот на боиштето на Слива, а сега е во тек изградбата, односно реконструкцијата и адаптацијата на Леарницата за куршуми за Потребите на востаниците. Со ова Крушево ќе добие и уште музеј.

Ликовното и копаничарското дело го продолжуваат сликарите аматери: Перо Начески (професор во пензија), кој ги слика старите куќи од 19-ти век, кои забот на времето постепено ги подјадува, даровитите природни убавини, што го опкружуваат Крушево, се наоѓаат на платната на сликарот аматер-примариус д-р Матеја Хаџи (Хаѕи) Лега (сега во пензија), чие творештво е инспирирано од неговото Крушево, како и од мотивите на струшкото крајбрежје, а копаничарот Ѓоре Ќискоски кој чекори по даровитоста на Петре Филипович- Гарката, моментално работи на ликот на поглаварот на Македонската православна црква- Неговото блаженство Г.Г. Михаил, кому наскоро ќе му биде предаден овој копаничарски портрет на скопската митрополија. Во исто време добар творец е и Велко Петковски-Шулц. Сите овие, а има интерес и кај помладите, ќе ги надополнуваат и збогатуваат културните содржини на Крушево, а во скорешна иднина, па и сега може да се потврди дека овој град, бележит град по многу нешта и специфичности, го носи името Град Музеј.

Скопското Кале, Скопје, Македонија

Предисториско Кале

Најстарите остатоци од човекова активност на Скопското Кале се дирекно врзани за археолошката здравица на просторот, која била формирана низ долги геолошки процеси, врз основата од седиментен песочник. Најпрво бил формиран дебел слој од речен нанос, поточно била создадена еден вид речна тераса од чакал. Со плавење, врз неа бил наталожен нанос од песочна глина од седиментната основа. Овој глинест слој, некаде црвен, некаде жолт, се јавува со дебелина на места повеке од еден метар. Токму во таа песоклива глина се откриваат вкопани различни објекти како остатоците од иницијалната - најстара населба од Бакарното Доба - Енеолитот или од 4 милениум пред Христа.
Се работи за земјенки или полуземјенки со функција на живеалишта, култни објекти или отпадни и складишни јами. Инвентарот во нив е вообичаен за таквите објекти и го сочинуваат бројни форми керамични садови за различна намена, култни предмети, глинени скулптурки, но и алатки и сечила од коска, камен и кремен. Нивниот интензитет, диспозиција и организација зборуваат за голема и економски јака населба, која го зафакала целиот простор на Калето и првите источни тераси.
На сите истражувани позиции каде беше стигнато до глинестата здравица, без исклучок се откриваа енеолитски наоди, секогаш во непосредна релација со здравицата. Најповеке и најцелосно сочувани вакви остатоци се откриени во Секторите 3А и 7 , или таму каде што имало помал интензитетот на користењето на просторот во помладите времиња.
Во слојот од жолта песочна глина во Секторот 7 беа откриени делови од 4 куки-полуземјенки. Слична е ситуацијата и во Секторот 3А-единствениот поширок и посоодветен простор за праисториски истражувања, кој не беше битно зафатен со подоцнежни градби. Таму беа откриени 2 последователни енеолитски фази. Во постарата фаза тој простор бил користен како култен дел од населбата или простор на кој биле задоволувани религиозните потреби на населението раното бакарно доба. Во кружно оградувани површини биле обавувани различни ритуано-религиозни активности со принесување жртвени дарови и нивно оставање, поточно собирање на остатоците од нив во еден вид култни јами, вертикално вкопани во глинестата здравица. Таквите објекти имале надземен дел од дрвена скелетна конструкција со набиени колци и долен, вертикално вкопан дел, во форма и со содржина на култни јами. Во следната фаза на истиот простор биле подигани куки со правоаголна до елипсовидна основа, поточни со под вкопан за 20-тина см во глинестата здравица. Надземениот дел со шаторска форма и кров на две води.
Низ следниот период на Бронзеното доба или во текот на ИИИ и ИИ милениум пред Христа, праисторискот живење продолжило, но на помал простор, ограничен главно во североисточните делови на Калето. Така, повеке бронзенодопски слоеви се откриени само во Секторот 7. Во нив се документирани, покрај бројните движни наоди и остатоци од печки за керамика од раното бронзено доба, делови од стамбени објекти од средното бронзено доба и една кука од доцното бронзено доба. Сите тие зборуваат за континуиран развиток на една локална култура во која се негувале општобалканските вредностите од т.н. подунавско-бакански културен комплекс. Сепак, кон крајот на бронзеното време евидентно е присуството на елементи од југ, (најповеке во керамиката) со што, како и целото Повардарјето, овој простор културно се свртува кон егејскиот југ.

Најмладата праисториска населба, онаа од Железното време (прва половина на првиот Милениум пред Христа) значела продолжување на животот, но сега концентриран на нова позиција, главно во југоисточните делови на Калето. Иако на многу мала површина откриени се остатоци од вообичаената праисториска архитектура или куки на правоаголна основа градени со дрвена скелетна конструкција од колци и плет. Инвентарот во нив подразбира главно керамика, вообичаена за железнодопската култура во Повардарјето и Македонија.

Античко Кале

Поинтензивни остатоци од живење во следните векови од втората половина на првиот милениум пред Христа, засега не се откриени, но поедини наоди потврдуваат одредени активности на Калето во текот на ИВ век пред Христа. Во времето на егзистирањето на познатите утврдени населби во Скопско (Градиште-Нерези, Жданец, Градиште-Бразда, Градиште-Бучинци, Исар-Студеничани, Кале-Варвара и други), на кои се откриени силни раноантички манифестации од пајонско-македонскиот културен круг, на Скопскот Кале се појавуваат остатоци од поедини култно - ритуални дејствија. Така, во Секторот 7 се откри култен простор-ритуална јама со остатоци од животински жртви, ритуално јадење, керамика, вообичаена за ИВ век пред Христа во Скопско, и наод на бронзена монета на Александар III, настарата досега откриена монета на Калето.


Средновековно Кале

Следните населбински остатоци припагаат веке на Средновековниот град. Притоа, во сегашниот степен на истраженост останува отворена дилемата за можното поврзување на монументалниот т.н. киклопски бедем со крупните градежни активности во Скопско во времето на големиот цар Јустинијан или во VI век. Овој бедем, граден од големи камени блокови, од внатре залиени со цврст малтер и широки 2,80-4,20 м. претставува единствен пример на ваква ѕидарија на Балканот. Сепак, без натамошни истражувања на поедини поиндикативни позиции за решавање на тоа прашање, како што е на пример просторот на Источната тераса, ни останува само да го претпоставиме точното време на првото подигање на монументалниот бедем како и вистинската улога и значењето на Калето во Јустинијаново време.
На истражуваните позиции на Калето досега не се откриени населбински слоеви или поизразени културни појави од VI век. Сепак, поедини наоди на керамика или неколкуте монети оставаат простор за идни истражувања во тој правец и откривање многу повеке остатоци од евентуалната населба од Јустинијаново време.

Во секој случај, непрекинатиот и бурниот историски развиток како вистински градски центар или Средновековно Скопје започнува некаде кон крајот на 10 век или во Самоиулово време и трае до денес.
Тогаш, под Самуил, Скопското Кале било заштитено со убаво ѕидани бедеми, кои целосно го оградуваат Горниот град, формирајки, по многу нешта единствен фортификационен систем, граден според највисоките тогашни критериуми и градежни техники. Откриените бројни монети од 10. и 11. век, погребувања веднаш од внатрешната страна на јужниот бедем, боеви секири и стрели, керамика и други ситни наоди од истото време зборуваат дека Калето во тоа време функционирало најверојатно како голем воен кастрон. Крепоста била стратешки поставена во центарот на самоиловата државата, од каде одржувала комуникации со Прилеп, Битола, Преспа, Охрид и другите градови на југот, со Призрен и јадранските градови на запад, со Белград и Видин на север и со Средец (Софија), на исток.
На истражуваните простори, во секторите 4 и 5, долж јужниот бедем откриени се остатоци од бројни дрвени градби со отпадни јами, огништа, печки и остатоци од металуршка активност. Најверојатно повекето од нив биле бараки за војниците, магацини, работилници - ковачници за изработка и поправка на оружје, сите во одредена комуникација со бедемот од внатрешната страна.
Од истиот град, во Секторот 5 беше откриен јужен влез во тврдината, со сите придружни елементи , кој ке биде користен и обновуван неколку пати во следните векови, како главен влез, и на подоцнежната средновековна и на ранотурската тврдина.
Во продолжение на влезната партија кон исток беа откриени остатоци од калдрмисана површина - пат , што водел долж внатрешноста на јужниот бедем до повисоките делови на теренот. Откриените камени црковни украси во тој дел на теренот, укажуваат дека некаде (во сеуште неистражените партии) во 10-11 век стоела најмалку една црква.
Сите остатоци од оваа условно кажано “самоилова” фаза се проследени со монетни наоди на т.н. анонимни фолиси, и на императорите Василиј II, Никифор III и Михаил VII, сите од 10 и 11 век, откривани најчесто во изворна положба.
Сето ова убаво го документира важното место и големо историско, економско и политичко значење на Скопската тврдина во времето на Цар Самоил и неговите следбеници.

Кон крајот на 11-тиот век (од 1081-88 и пак во 1097г.) Скопје го држат Норманите (Викинзите), кои предходно ја зазеле византиската Јужна Италија, од каде се шират на Балкан. Така, Генералот Пунтесиј со 200 оклопници ги зазел најпрво градовите во денешна Јужна Албанија и преку Охрид и Полог стигна во Скопје, кое го држеле од 1081 до 1088 година. Норманите биле познати како производители на многу квалитетно оружје од добар челик.
Од тоа време, кај југоисточната кула на Калето, во Секторот 10, откриени се делови од работилници и ковачници, со згури од железо и од хром, а пронајдени се и делови викиншки самострел. Тоа важело за страотно оружје во тогашна Европа, а го користеле само Викинзите, така што наодот од Скопската тврдина претставува најубавата потврда за присуството на Норманите во Скопје.

За време владеењето на династијата на Комнените, низ целиот 12 век, во Византиското царство владеел мир и благосостојба. Според наодите на камени делови од украси на иконостас, на Скопската Тврдина во тоа време биле подигнати најмалку 2 цркви. И другите наоди во слоевите на 12 и 13 век го илустрираат Скопје како вистински центар, економско средиште на широка балканска регија.
На Скопската Тврдина во голем броја се присутни монети на династијата на Комнените, Ангелите и Дука и тоа во сооднос што кореспондира со економските и политичките состојби во царството.
Во тоа време, на Калето живеат и работат повеке мајстори-металурзи чии работилници се откриваат распоредени долж градските бедеми. Исто толку, ако не и позначајна е дејноста на бројни грнчари. Покрај секојдневната кујнска и складишна керамика, нивен врвен производ биле луксузните трпезни садови украсени со сликање, со гравирање и глеѓосување. Некои од најдените чинии се вистински уметнички дела, а целата колекција на таква керамика е една од најбројните и највредни на Балканот. Сите тие производи биле извезувани на широкиот среднобалкански простор.

Според историските извори од 1204-1264 година, Византиската империја била по прв пат раздробена и поделена на повеќе мали држави. Околу Скопје војуваат: Бугарите, Србите, Епирците, феудалците од Просек и Солун, царевите од Никеја. Економскиот пад на империјата е одразен во квалитетот на парите и другите производи. Сепак животот во скопскиот Горен Град продолжил со несмален интензитет, при што е забележано дека и Долниот град бил укрепен со обѕидие.
Покрај присуството на пари од овие новосоздадени кнежевства, на Скопската Тврдина присутни се и монети на средновековната Бугарска држава со Иван ИИ Асен (1218-1241) и на Србија со Стефан Урош ИИ Милутин (1282-1321). Сепак, од сите новонастанати политички субјекти, најприсутни се монетите на династијата на Палеолозите, од кои Михаил ВИИИ (1259-1282) е најзастапен.

Историските податоци кажуваат дека од крајот на 13-тиот до крајот на 14 век Скопје го држеле Србите. На местото на византиските чиновници доаѓа српска администрација, а кралот Стефан Душан ја преместил престолнината од Призрен во Скопје, каде бил крунисан за цар и го издал познатиот Законик. Од пишаните извори исто така знаеме дека Горниот Град (Кале) во тоа време бил густо изграден и дека таму стоеле најмалку 4 цркви. Резултатите од нашите истражувања во голема мерка ја документира таквата слика.
Градските бедеми на Калето биле обновени, заградувале сосема нова урбанизација, при што градот бил незнатно проширен во северозападниот дел. Јужната влезна порта го користела стариот премин, но прагот и бил подигнат за околу 1 м повисоко, а од источната страна била доѕидана голема четвртеста кула како пандан на западната. Остатоци од пространи јавни градби, градени од камен или со камен и тули и техники карактеристични за тоа време се откриени на неколку од истражуваните позиции, во Секторите 1, 4, 5 и 10.
На највисокиот и најдоминантен дел од Калето, во југоисточниот дел на градот или во Секторот 3, откриена е црква со крстообразна внатрешност и со некропола околу неа. Мегу другото, од оваа црква се сочувани парчиња од фрески (со стилско-ликовни одлики од крајот на 13-14 век), потоа еден посребрен путир скриен во криптата северно од црквата и позлатена сребрена посуда украсена со алмандини, емајл и голем грчки натпис околу неа (најдена порано, во јужното подножје на црквата). Во гробовите околу црквата е најден бронзен и сребрен накит како и повеќе монети кои потекнуваат од 13 и 14. век, како и една секундарно употребена надгробната плоча на некој болјар Влатко, со старословенски натпис, датирана во 1281 година.
Во рамките на Скопската Тврдина, според пишаните изворите имало и други цркви. Со истражувањатата на просторот близу до јужниот градски ѕид, а недалеку од Јужната порта ископани се бројни парчиња од ѕидни фрески од друга црква, како и поедини наоди на крстови. На истиот простор (Сектор 9) најдени се и најголемиот број наоди на оловни печати-пломби што се заедно најавува постоење на одреден црковно административен центар, некаде во близината, во сеуште неистражените делови од теренот.

Од монетите од тоа време откриени се неколку примероци на Стефан Урош ИИ Милутин (1282-1321) и Стефан Душан (1331-1355). Времето пак на доцниот 14-ти и 15 век, како период на т.н. самостојните средновековни владетели во Македонија, присутен е со само една монета на кралот Волкашин (1365-1371).


Калето во турскиот период

Во 1391 година Јигит-бег го освоил Скопје. Бидејќи Скопјаните пружале силен отпор, Турците за казна го разурнале градот и делови од градските бедеми. По тие настани Калето добива нов карактер и служи како воена касарна.
Со истражувањата долж јужниот бедемски ѕид, откриено е обновување на круништето на средновековниот бедем, како и бројни темели од камени градби, магацини, работилници и бараки, најверојатно за потребите на турскиот воен одред.
По разурнување на Јужната порта, истата била целосно реконструирана за новите воени потреби. Двете странични кули се проширени во основа и надѕидани во горните партии, а просторот помеѓу нив затворен со нов ѕид. Бил поставен нов премин, напола стеснет со праг издигнат за околу 2,50 м повисоко од предходниот. Поради силниот рушевински слој и насипување одвнатре, должбедемската улица (via sagularis) се преградува со подѕиди, а се отвара нова главна влезна улица која води право нагоре, кон повисоките партии, денес во неистражениот дел на теренот.
Инвентарот во откриените градби од тоа време документираат вообичаени активности за тврдина со таков карактер.
Границата на Турската империја набргу се поместува далеку на север и Скопската Тврдина го губи воено-стратешкото значење, освен како касарнски простор за мала воена посада.
Од тоа време, во североисточниот дел на тврдината откриени се бројни јами од кои се вадела глина, а потоа служеле како отпадни јами засипувани со отпадот и чкартот од околините занатски работилници. Во нив се откриваат разни ситни предмети за домашна употреба, животински коски, искршени железни алатки, згура од топење метали, свеќници, а најповеке парчиња од искршени, недопечени или грешно изработени грнци, чинии, стомни, и други садови, како и печници-украсни глазирани плочки со кои биле ѕидани камините.
Султанот Бајазит I (1389-1402) и Мехмед II (1444-1481) се првите турски владетели потврдени со нумизматички докази. Но, низ следните векови од турската доминација силно изразен е недостигот на монетна циркулација на Скопската тврдина. Очигледно таа немала намала некое поизразено економско, трговско или комерцијално значење.

Во есента 1689 г. австриска војска под Пиколомини го зазела Скопје. Во воениот извештај испратен до царот во Виена стои дека Скопската тврдината бела полуразурната, слабо бранета со 12 запустени кули и слаб одбрамбен ров (од исток). Доволни биле 400 коњаници за во еден јуриш да ја освојат тврдината. Овој извештај е сосема спротивен од распеаниот опис што го оставил Евлија Челеби од истото тоа време.
Археолошките наоди, откриени со нашите истражувања го потврдуваат извештајот на Пиколомини.

Еден натпис што стои вѕидан во источниот бедем, датиран во 1700 година зборува за голема обнова на Калето. Со истражувањата заклучивме дека тои и се случило. Мегу другото како најкрупен зафат било градењето на големиот надворешен обѕид. Пред челниот источен и јужен ѕид ѕид целосно бил изграден новиот обѕид или предѕид со нови монументални кули и пушкарници. Изведен бил влез на западниот крај на обѕидот кон реката Вардар, како и нов главен пристап во Тврдината, преку монументална рампа и капија, низ која се влегувало од Подградието-Чаршијата низ стариот источен бедемски ѕид. Старата Јужна Порта го изгубила дотогашното значење.
Археолошките наоди документираат сеуште војнички карактер на Тврдината. Близу југоисточната кула се откриени остатоци од ковачници и крај нив делови од стари пушки, спремни за топење и прековување. Многу делови веќе беа наполу стопени. Чести наоди од тоа време се бројните керамични лулиња.

Калето во ХХ век

На крајот од I светска војна, во 1917-18 година, на Калето бил сместен штабот на Австриската војска. Траги од тој престој се откриваат во најгорните слоеви на Калето во форма на оружје и други ситни предмети од војнички карактер.
По формирањето на Југославија, во време од 1921-30 г. на Калето беа изградени 10-ина масивни воени градби: генералштаб, касарни, магацини и др. Тие таму стоеле до 1951 година кога војската била повлечена од Калето, а во градбите се вселиле Археолошкиот и Историскиот музеј. Во земјотресот од 1963 година сите овие градби биле срушени, формирајки рушевински слој, со дебелина на места од неколку метра.
Со нашите ископувања ги наоѓавме темелите и подрумските делови на тие градби. Некои од нив ги сочувавме како сведоци за најмладата фаза на живот на Скопската Тврдина, пред катастрофаниот земјотресот 1963 година.

Кежовица, Штип, Македонија

Кежовица

Од Википедија, слободна енциклопедија

На десниот брег на река Брегалница, на околу 2км југозападно од центарот на Штип, на излезот од Ново Село, кое е споено со овој град, на меѓусебна оддалеченост од околу 300м се наоѓаат појавите на термоминералните води Кежовица и Л’џи, кои лежат на ист расед. Локалитетот на овие термоминерални појави, е расположен помеѓу ридовите „Исарот“ и „Кумлако“ од левата, и „Мерите“ од дессната страна на р. Брегалница. Пред 25 години, на Кежовица постоела стара каптажа, чија термоминерална вода се користела исклучиво за лековити цели. Денес на ова место постои нова бања, со уредени купатила и базени, како и центар за рехабилитација. Инаку, Кежовица како бања е позната уште од турско време, кога таа се користела за здравствени цели и лична хигиенана жителите. Пишувани податоци за постанокот на бањата постојат, но се претпоставува дека истата била изградена од страна на Турците на крајот на XVII век и тоа во примитивна зграда со базен. Термоминералните води во околината на Штип се јавуваат во горнојурски гранити, и тоа бањата Кежовица во непосредна близина на главниот расед, во контактот на гранити и горноеоценски флишни седименти, додека изворите Л’џи се наоѓаат во самите гранити. Треба да се наомене, дека водата во изворите Л’џи не е константна, туку е во зависност од речната вода на Брегалница. Главниот извор Л’џи има издашност која варира од 1-1,5 литри во сек., а температурата на водата варира од 50-62^оС. Карактеристично е, дека со зголемувањето на нивото на р. Брегалница, покрај капацитетот на термоминералната вода на изворот Л’џи, се зголемува и температурата на оваа вода. Температурата на главниот извор на бањата Кежовица, е 57^оС, а издашноста 7 литри/сек. Бањата Кежовица, според својата радиоактивност, спаѓа во ред на најрадиоактивните термоминерални води, не само во Македонија, туку и пошироко на Балканот. Инаку, подземјето на околината на Штип обилува со големи термоминерални води, а водата покрај за лековити цели како и за рекреативни, може да се користи и за топлификација и за енергетски цели, како и перспективно за електрификација.

Лесновски Манастир, Пробиштип, Македонија

Лесновски манастир

Од Википедија, слободна енциклопедија

Лесновски манастир — Во село Лесново, Пробиштипско. Црквата е посветена на Свети Архангел Михаил. Постои мислење дека манастирот бил изграден кога тој се замонашил или пак по неговата смрт, кога се развил култот за подвизнишкиот живот (како што е наведено во краткото негово житие од 1330 година). Времето во кое живеел Гаврил Лесновски не е утврдено. Постои мислење дека тоа треба да се бара во 11 век, а оттаму заклучокот дека манастирот бил изграден во втората половина на 11 век, кога во крајот северно од Брегалница бил развиен силно култот за пустожителите, меѓу кои и за Гаврил.

Легенда

Настанувањето на манастирот се поврзува со животот на пустиникот Гаврил Лесновски. За Гаврил Лесновски постојат повѓе житија, првото е сосема кратко и е напишано во 1330 година. Во опширното житие на пустиножителот од 1868 година стои дека за време на неговиот живот, манастирот постоел и во него тој се замонашил.

Според едно од житијата во средината на XI век во с. Лесново живееле четворицата големи испосници, светители - Јован Рилски, Прохор Пчински, Јоаким Осоговски и Гаврил Лесновски. Четворицата светители или како народот ги именува четворицата духовни браќа скоро 30 години живееле во пост, молитва и строг послужителски живот во пештера во тогашната многу густо пошумена лесновска гора во близина на селото Лесново. Откако оствариле духовна зрелост кај секој од нив се појавила потреба од поединечно продолжување на сопствената духовна мисија. Заминале на четири различни страни и изградиле манастири, при што Гаврил Лесновски останал во с. Лесново и го подигнал (основал) Лесновскиот манастир.

Историја

За првпат во пишани споменици се спомнува во 1330, кога книжевникот Станислав препишал во манастирот пролог, каде го сместил и краткото житие на Гаврил Лесновски. Денес ракописот се чува во Белград. Во 1341 година деспотот Јован Оливер го обновил, а по неколку години бил проширен со вториот дел. На црковниот собир во Скопје, 1347 година од страна на Стефан Душан бил назначен овој манастир за седиште на новоформираната Злетовска епископија, што ја заменила Мородвиската. Веројатно и тоа било причина манастирот да биде проширен.

Во 1381 година повторно бил приложен на манастирот Хилендар. Во 1558 година, при игуменот Неофит, манастирот бил поправен, а во 1581 при игуменот Спиридон, го препокрил кратовскиот болјарин Никола Бојчиќ. Благодарение на жителите на Кратовско и кривопаланечко, манастирот успеал да дотрае низ целиот среден век, па се до денес, зошто од нив бил неколу пати поправан. При крајот на 17 век запустел, но во 1805 го обновил еромохајот Теодосиј. Во 1814, од една белешка гледаме дека тој бил игумен на манастирот. Овој манастир е еден од побогатите книжевни центри во Македонија. Низ повеќе институции надвор од Македонија се чуваат ракописи што се пишувани во него или потекнуваат од неговата богата библиотека. Познати се збирките во: Белград, Софија, Пловдив.

Досега славистиката идентификува значителен број ракописи од овој манастир, од кои позначајни се: Прологот од 1330 година, Минејот од 1342 година, Паранејсот од 1353 година итн. Голем е и бројот на книжевниците што во манастирот ја вршеле својата книжевна дејност. На прв план тоа е Станислав - првиот книжевник од Лесновскиот книжевен центар и оснивач на калиграфската школа; Партенија, негов ученик, псевдонимниот книжевник Тахота, Калиник, Драјко, Радоња, Силвестер, поп Лазар од Кратово, поп Никола итн. Неговото прераснување во книжевен центар се поврзува со фактот што поседувал економски богат статус. Под негова прбижна потчинетост биле многу цркви и манастири, како и села. Да се спомене дека истиот бил и засолниште за на голем број револуционери и ослободителни групи, што се бореле за слобода на Македонскиот народ.

Значење

Манастирот Св. Гаврил Лесновски е еден од најзначајните и најубавите средновековни и сакрални споменици на културата, не само во Република Македонија туку и пошироко. Не само што со своето богатство и содржини на Иконостасот и фреско-сликарството претставува голема мистерија, туку тој е познат и по својата моќ да лекува болни лица. Селаните веруваат дека светецот Св. Гаврил Лесновски ги штити нив, нивното село и манастирот и дека неговиот дух се појавува во одредени периоди од годината. Тие исто така веруваат дека не случајно тука се настанати и селото и манастирот и со гордост истакнуваат дека овој простор е библија.

Најмасовно е за време на празниците на манастирот 21 септември и 28 Јануари, кога доаѓаат голем број на посетители и гости.